1- مقدمه
36° عرض شمالی واقع شده است. 35´ 53° طول شرقی و 3 36´ سد گلورد بر روی رودخانه نکا، در مختصات جغرافیایی 4ً این سد که در جنوب شرقی شهر نکا قرار دارد، به منظور ذخیره سازی و تنظیم آب نکا رود برای تأمین نیازهای کشاورزی بخشی از اراضی شرق استان مازندران و نیز آب شرب شهر نکا، احداث گردیده است.
در جدول ذیل خلاصه مشخصات سد گلورد ارائه شده است.
(Ev Yol-Ab Niru Group Co., جدول خلاصه مشخصات سد گلورد ( 2010
نوع سد - (CFRD) نوع سد سنگریزه ای با روکش بتنی
حداکثر ارتفاع سد از پی - 109 متر
مساحت مخزن در تراز نرمال - 380 هکتار
حجم کل مخزن در تراز نرمال - 115 میلیون متر مکعب
در راستای انجام طرح پژوهشی "محیط رسوبی و دیاژنز سازند لار با تأکید بر روند کارستی شدن آن در مخزن سد گلورد و 94 انجام شد. غار مذکور توسط اهالی /3/ حوزه نکارود" بازدیدی از غار موجود در جناح راست مخزن سد گلورد در تاریخ 22 منطقه شناسایی و محل آن توسط آقای مهندس امیری –کارشناس آب منطقه ای مازندران- به اطلاع ما رسید. با توجه به صعب العبور بودن مجراهای غار و نیاز به تجهیزات ویژه از گروه غارنوردی چکاد ساری جهت پیمایش غار و عکس برداری از داخل آن دعوت به همکاری گردید. نتایج این بازدید به طور خلاصه در ادامه ارائه خواهد شد.
2- موقعیت غار
این غار در جناح راست مخزن سد گلورد و در فاصله حدود 2 کیلومتری بالادست ساختگاه سد مشاهده گردیده است. دهانه واقع شده است. جهت دسترسی به محل غار می توان با طی Y= و 4053371 X= 736018 ، UTM ورودی غار در مختصات حدود پنج کیلومتر از جاده سراسری بهشهر- گرگان، از جاده آسفالته روستای پاسند به رودبار با طول حدود 40 کیلومتر استفاده نمود که تا مجاورت رودخانه نکا امتداد یافته است. از آنجا تا نزدیک محل غار جاده مالرویی به طول کمتر از یک کیلومتر وجود دارد.
3- مشخصات غار
3 متر، قوسی شکل بوده و در تراز حدود 733 متر از سطح دریای آزاد قرار دارد. این دهانه ورودی اصلی × دهانه غار به ابعاد 4 5 متر بالاتر از دهانه فرعی غار قرار دارد که ریزش سنگ ها موجب تنگ و تقریباً بسته شدن آن گردیده - غار بوده و حدود 4 است. ساختمان داخلی غار شامل دو بخش است: مجرای اصلی غار که طول آن از ورودی غار تا انتها به حدود 200 می رسد.
ارتفاع سقف در این مجرا بسیار متغیر است به طوری که از حدود 1 متر تا بیش از 12 متر تغییر می نماید. مسیر این دالان از محل ورودی تا انتها نسبتاً مستقیم و دارای شیب کم می باشد. تالارهای متعددی در این دالان مشاهده می شود که دارای ابعاد متفاوتی بوده و توسط دهلیزهای نسبتاً تنگ بهم وصل می شوند. این دهلیزها در بعضی بخش ها بسیار تنگ بوده و عبور از آنها به سختی صورت گرفته است. در برخی بخش ها نیز با شیب زیاد روبرو هستیم. دیواره های غار در بعضی قسمت ها پوشیده از سنگ آهک های گل کلمی می باشد. گودال های کوچک که محل ریزش قطرات آب است در کف آن وجود دارد و آثار ریزش سقف در تالارها به چشم می خورد.
بخش دیگر غار چاهی است که در فاصله حدود 50 متری ورودی غار قرار دارد. این چاه پلکانی بوده و حداکثر عمق حدود 18 متر است. در انتهای چاه دو دهلیز با جهت های مخالف وجود دارد. یکی از آن ها به سمت جنوب (دره اصلی رودخانه) و دیگری به سمت شمال است. طول این دهلیزها نا مشخص بوده ازینرو بر روی شکل با علامت سوال نشان داده است. هر چند بنا بر ادعای محلی ها طول مجرایی که از انتهای چاه به سمت شمال امتداد می یابد بیش از چند صد متر است، ولی در این پیمایش به دلیل زمان محدود بازدید و نیز پر بودن مجرا ها از آب پیمایش از آن ها صورت نگرفته است. برخی از تصاویر مربوط به مجراها و چاه مشاهده شده در غار در ادامه ارائه شده است.
4- شرایط زمین شناسی
غار مورد مطالعه در یال جنوبی تاقدیس پشت ناز واقع شده که محور تاقدیس به موازات رودخانه نکا و در فاصله چند کیلومتری شمال آن واقع شده است. شیب عمومی سنگ آهک ها در مجاورت غار ملایم (حدود 15 درجه) و چهت شیب به سمت جنوب غرب می باشد.
با سن ژوراسیک بالایی-کرتاسه هستند. این (Lw) سنگ های در برگیرنده غار از جنس سنگ آهک سفید رنگ سازند لار واحد از سازند لار از سنگ آهک شیری رنگ بسیار دانه ریز با تراکم متوسط تا زیاد تشکیل شده است. درز و شکاف های زیادی در این سنگ وجود دارد که غالباً توسط کلسیت و گاه مصالح ریزدانه رسی پرشده است. در سقف این غار آثار فراوانی از استلاگتیت های کرم تا قهوه ای رنگ متشکل از نهشته های کلسیتی به چشم می خورد. همچنین در کف قسمت هایی از غار آثار استلاگمیت هایی با قطر چند سانتی متر و ارتفاع حداکثر 15 سانتیمتر به چشم می خورد که مقاوم ایستاده و با ضربات معمولی از جا کنده نمی شوند. وجود لکه های قهوه ای و سیاه رنگ در بخش هایی از سقف غار احتمالاً به دلیل وجود اکسید های آهن می باشد.
با توجه به چشمه های موجود در مجاورت رودخانه به نظر می رسد که شیب هیدرولیکی آب زیرزمینی از جناحین مخزن به سمت رودخانه است. بنابراین به احتمال زیاد بین مجرای جنوبی چاه موجود در غار با بستر رودخانه نکارود ارتباط هیدرولیکی وجود دارد.
با توجه به نقشه زمین شناسی مخزن سد گلورد، امتداد گسل رودبار که از نزدیک ساختگاه سد گلورد شروع شده و در جناح راست مخزن ادامه یافته به غار مورد مطالعه منتهی می شود. به احتمال زیاد تلاقی این گسل با گسل ولم که دارای امتداد تقریباً جنوب غربی شمال شرقی است، موجب خردشدگی زیاد سنگ های آهکی شده و آنها را مستعد کارستی شدن نموده است. پس از آن انحلال گسترده سنگهای آهک رخداده و به مرور زمان گذرگاه ها و تالارهای موجود در غار شکل گرفته است.
5- نتیجه گیری و پیشنهادات:
با توجه به اینکه غار مورد مطالعه در دیواره مخزن سد قرار گرفته و تراز بخش هایی از غار پایین تر از تراز نرمال سد می باشد، لازم است قبل از آبگیری سد کلیه مجاری و مسیرهای احتمالی این غار کاملا مورد شناسایی قرار گیرد. شیب هیدرولیکی آب زیرزمینی از جناحین مخزن به سمت رودخانه است. بنابراین احتمال ارتباط هیدرولیکی بین دهلیز جنوبی چاه موجود در غار با بستر رودخانه نکارود وجود دارد که می بایست مورد بررسی قرار گیرد.
غار در یال جنوبی تاقدیس پشت ناز واقع شده است. در شمال آن ارتفاعاتی با فرازای بیش از 1100 متر قرار دارند که موجب جدایی آن از کوهپایه و دشت بهشهر شده اند. از این رو حداقل فاصله غار از مناطق کم ارتفاع شمالی با ترازی پایین تر از کف غار حدود 5 کیلومتر است. با وجود این به دلیل وجود فروچاله ها و غارهای دیگر در این منطقه که شناسایی اغلب آن ها به دلیل پوشش گیاهی انبوه مشکل می باشد، احتمال برقراری ارتباط غار مورد مطالعه با غارها و مجراهای دیگر و از طریق آن ها به بخش های پایین دست نا ممکن نیست. از طرفی فاصله غار از ساختگاه و چشمه پایین دست سد (چشمه جزی) حدود 2 کیلومتر است. امتداد یافتن گسل رودبار از محل غار تا پایین دست ساختگاه نیز ممکن است مجرای بالقوه ای را ایجاد نموده باشد که پس از آبگیری سد موجب خروج بخشی از آب مخزن به بیرون سد شود. بنابراین با توجه به اهمیت مسئله آببندی مخزن سد گلورد و برطرف نمودن شبهاتی که وجود غار مذکور در این مورد ایجاد نموده پیشنهاد می گردد با عملیات ردیابی به خصوص ردیابی رنگی امکان ارتباط بین غار مورد مطالعه با چشمه های بخش های شمالی محدوده و نیز پایین دست ساختگاه مورد بررسی قرار گیرد تا اولاً قبل از آبگیری سد از آببندی آن اطمینان کامل حاصل گردد و ثانیاً در صورت مشکل ساز بودن غار مذکور راهکاری برای حل این مشکل اندیشیده شود.
6- تقدیر و تشکر:
از آقای مهندس امیری کارشناس محترم شرکت آب منطقه ای جهت راهنمایی برای پیدا کردن محل غار و همراهی ایشان در مراحل بازدید تشکر می نمایم. از گروه غارنوردی چکاد ساری (آقایان کمیل قاسم پور، عباس علی پور، جابر سبک روح و محمد بزرگزاده) جهت همکاری آنها در پیمایش غار و نیز عکس برداری و نقشه برداری از آن کمال تشکر را دارم.
گزارش از: خانم محبوبه اصغری (دکترای زمین شناسی) - تیر ماه 1394
